Κύστεις ωοθηκών

Τι είναι οι κύστεις ωοθηκών;

Οι κύστεις ωοθηκών είναι σχηματισμοί που μοιάζουν με σάκους, γεμάτοι με υγρό, οι οποίοι αναπτύσσονται μέσα ή πάνω στις ωοθήκες. Πρόκειται για ένα αρκετά συχνό γυναικολογικό εύρημα σε γυναίκες όλων των ηλικιών. Οι περισσότερες κύστεις ωοθηκών είναι καλοήθεις και δεν προκαλούν καθόλου συμπτώματα, ωστόσο ορισμένες μπορεί να είναι κακοήθεις ή να εξελιχθούν στην πορεία σε καρκίνο. Όσον αφορά στη θεραπεία τους, ορισμένες από αυτές μπορεί να υποχωρήσουν μόνες τους και γι΄αυτό δεν απαιτείται κάποια θεραπευτική παρέμβαση, ενώ για άλλους τύπους μπορεί να είναι απαραίτητη η χειρουργική τους αφαίρεση.

Τα συμπτώματα που δεν πρέπει να αγνοήσετε

Επειδή οι περισσότερες κύστεις ωοθηκών είναι καλοήθεις, συνήθως δεν προκαλούν συμπτώματα. Ωστόσο, η παρουσία μιας κύστης στην ωοθήκη, ιδιαίτερα όταν αυτή έχει μεγάλο μέγεθος, χρήζει πάντοτε διερεύνησης και μπορεί να ευθύνεται για συμπτώματα, όπως τα παρακάτω:

• Πόνος και δυσφορία στο κατώτερο κοιλιακό τοίχωμα.
• Διαταραχές στην περίοδο, τόσο στη σταθερότητα του κύκλου όσο και στην ένταση των συμπτωμάτων κατά τη διάρκειά της.
• Έντονος πόνος μπορεί να παρατηρηθεί αν υπάρχει ρήξη της κύστης ή αιμορραγία εντός αυτής.
• Ξαφνικός, έντονος πόνος στο κατώτερο κοιλιακό τοίχωμα. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται συστροφή της κύστης και είναι η συχνότερη επιπλοκή.
• Μία ευμεγέθης κύστη μπορεί να προκαλεί πιεστικά φαινόμενα στα γύρω όργανα, όπως στην ουροδόχο κύστη ή στον πρωκτό, δημιουργώντας έτσι συχνοουρία και δυσκοιλιότητα.
• Σπάνια, ορισμένοι τύποι κύστεων, λόγω των κυττάρων από τα οποία αποτελούνται, συμπεριφέρονται σαν αδένες και παράγουν διάφορες ορμόνες. Με αυτόν το μηχανισμό προκαλούνται και ενδοκρινικές διαταραχές.

Πώς γίνεται η διάγνωση στις κύστεις των ωοθηκών

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι περισσότερες κύστεις είναι ασυμπτωματικές, γι’ αυτό και η ανακάλυψή τους γίνεται συνήθως τυχαία κατά τη γυναικολογική εξέταση και το υπερηχογράφημα.

Η διάγνωση μπορεί να γίνει άμεσα και με ακρίβεια με διάφορες διαγνωστικές μεθόδους, οι οποίες περιλαμβάνουν:

1. Κλινική εξέταση: Ο γυναικολόγος μπορεί να εντοπίσει διόγκωση ή ανωμαλίες στην περιοχή των ωοθηκών κατά την ψηλάφηση της κοιλιάς ή με διενέργεια γυναικολογικής εξέτασης.
2. Υπερηχογράφημα: Το υπερηχογράφημα είναι η πιο συνηθισμένη και αξιόπιστη μέθοδος για την απεικόνιση των ωοθηκικών κύστεων. Μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε διακοιλιακά είτε διακολπικά, επιτρέποντας την αξιολόγηση του μεγέθους, του σχήματος, της υφής και του περιεχομένου της κύστης (π.χ. υγρό ή στερεό υλικό).
3. Αιματολογικές εξετάσεις: Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να ζητηθούν αιματολογικές εξετάσεις για να ελεγχθούν τα επίπεδα ορμονών ή καρκινικών δεικτών, όπως το CA-125, για να αξιολογηθεί το ενδεχόμενο ύπαρξης κακοήθειας.
4. Λαπαροσκόπηση: Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις ή όταν υπάρχει υποψία για κακοήθεια, μπορεί να γίνει λαπαροσκόπηση. Αυτή είναι μια ελάχιστα επεμβατική χειρουργική διαδικασία κατά την οποία εισάγεται κάμερα μέσω μικρής τομής στην κοιλιακή χώρα, επιτρέποντας την άμεση οπτική διερεύνηση και εξέταση των ωοθηκών και, εάν κριθεί απαραίτητο, την αφαίρεση της κύστης (κυστεκτομή).
5. Μαγνητική τομογραφία (MRI): Σε πολύ επιλεγμένες περιπτώσεις, όπου χρειάζεται περισσότερη ακρίβεια στην απεικόνιση ή όταν το υπερηχογράφημα δεν δίνει σαφή εικόνα, μπορεί να γίνει MRI για λεπτομερή ανάλυση της κύστης και τη λήψη επιπρόσθετων πληροφοριών, χωρίς ωστόσο να είναι ανώτερη του υπερήχου.

Η επιλογή της διαγνωστικής μεθόδου εξαρτάται από την κλινική εικόνα της ασθενούς και το είδος της κύστης που υποψιάζεται ο ιατρός.

Κύστεις Ωοθηκών: Οι πιο συχνοί τύποι

Οι κύστεις ωοθηκών μπορούν να χωριστούν γενικά σε δύο κύριες κατηγορίες: σε λειτουργικές και μη λειτουργικές. Ο διαχωρισμός αυτός βασίζεται στην αιτία τους και τη σχέση τους με τη φυσιολογική λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος.

Για παράδειγμα, οι λειτουργικές κύστεις προκύπτουν από τη φυσιολογική διαδικασία του εμμηνορροϊκού κύκλου, ενώ συχνά είναι προσωρινές και συνήθως υποχωρούν μόνες τους χωρίς την ανάγκη ιατρικής παρέμβασης. Αντίθετα, οι μη λειτουργικές κύστεις δεν σχετίζονται με τις διαδικασίες του έμμηνου κύκλου, αλλά δημιουργούνται από άλλες αιτίες, όπως γενετικές προδιαθέσεις, παθήσεις ή τραυματισμούς, και δεν έχουν φυσιολογική λειτουργία στο πλαίσιο της αναπαραγωγής.

Η κατανόηση αυτού του διαχωρισμού βοηθά τους γιατρούς στο να κατανοήσουν καλύτερα την αιτία και τη φύση της κύστης, επιτρέποντας έτσι τη σωστή διάγνωση και θεραπεία.

Στις λειτουργικές, λοιπόν, κύστεις των ωοθηκών ανήκουν:

• Ωοθυλακική κύστη: Η κύστη αυτή είναι το αποτέλεσμα μη ωορρηξίας. Δημιουργούνται, δηλαδή, όταν το επικρατούν ωοθυλάκιο μεγαλώνει στη διάρκεια του κύκλου χωρίς, όμως, να ραγεί (σπάσει), ώστε να απελευθερωθεί το ωάριο. Κατά συνέπεια, το ωοθυλάκιο εξακολουθεί να αυξάνει σε μέγεθος. Κατά βάση, οι ωοθυλακικές κύστεις δεν προκαλούν έντονα συμπτώματα.
• Αιμορραγική κύστη: Φυσιολογικά μετά την ωορρηξία, συγκεντρώνεται μικρή ποσότητα αίματος στο κενό ωοθυλάκιο. Αν η συγκέντρωση είναι μεγαλύτερη από το φυσιολογικό, τότε δημιουργούνται μεγαλύτερες συλλογές αίματος που αποτελούν τις λεγόμενες αιμορραγικές κύστεις των ωοθηκών.

Οι λειτουργικές κύστεις των ωοθηκών συνήθως είναι ασυμπτωματικές και υποχωρούν κατά κανόνα εντός 6-8 εβδομάδων ή μετά από 1-2 εμμηνορρυσίες (εξαφανίζονται εντελώς ή μειώνονται σε μέγεθος).

Στις μη λειτουργικές κύστεις των ωοθηκών ανήκουν:

• Τα ενδομητριώματα: Πρόκειται για κύστεις που προκύπτουν από την ανάπτυξη εστιών ενδομητρίωσης στις ωοθήκες. Ονομάζονται και σοκολατοειδείς κύστεις λόγω της μακροσκοπικής εμφάνισης του χρώματος και της σύστασης του περιεχομένου τους, δηλαδή του υγρού που περιέχουν.
• Οι δερμοειδείς κύστεις ή ώριμα κυστικά τερατώματα: Σε αυτή την περίπτωση οι κύστεις αφορούν σε στοιχεία που φυσιολογικά συναντώνται σε άλλα σημεία του σώματος και σε υπολείμματα εμβρυικών κυττάρων στις ωοθήκες. Μπορεί να περιέχουν δόντια, τρίχες, λίπος, κόκκαλα, θυρεοειδικό και άλλους ιστούς. Προσβάλλουν, κυρίως, γυναίκες 20-40 ετών, ενώ, σπάνια, μπορούν να εξαλλαγούν σε κακοήθεια.
• Νεοπλασματικές κύστεις: αφορούν σε διηθητικά ή μη νεοπλάσματα των ωοθηκών. Ιδιαίτερα οι κύστεις ή όγκοι οριακής κακοήθειας ενοχοποιούνται για το 14-15% των όγκων που αναπτύσσονται στις ωοθήκες. Στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων διαγιγνώσκονται σε αρχικό στάδιο και έχουν εξαιρετική πρόγνωση. Οι όγκοι οριακής κακοήθειας με διήθηση του στρώματος, κατηγοριοποιούνται σαν επιθηλιακός καρκίνος της ωοθήκης, χαμηλής διαφοροποίησης. Απαιτούν ωστόσο, άμεση χειρουργική διερεύνηση.

Κύστεις ωοθηκών και καρκίνος

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η πλειονότητα των κύστεων της ωοθήκης είναι κατά κανόνα καλοήθης. Εντούτοις, υπάρχουν στοιχεία που μπορεί να προβληματίσουν τον θεράποντα ιατρό και να θέσουν την υποψία κακοήθειας.

Στους παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα για καρκίνο των ωοθηκών ανήκουν:

• Όταν οι γυναίκες έχουν γενετική προδιάθεση για καρκίνο των ωοθηκών, που επιβεβαιώνεται με την παρουσία παθολογικών γονιδίων (όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις μεταλλάξεων στα γονίδια BRCA1, BRCA2, RAD51C, RAD51D, PALB2, PTEN)
• Όταν οι γυναίκες έχουν θετικό ατομικό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή του γαστρεντερικού συστήματος
• Όταν οι κύστεις ωοθηκών συνοδεύονται από συλλογή υγρού στην κοιλιά (ασκίτης) ή μεταστάσεις
• Όταν υπάρχουν υπερηχογραφικά ευρήματα συμπαγών όγκων, με ασαφή όρια κι αυξημένη αιμάτωση.
• Όταν εμφανίζουν, απεικονιστικά, ανώμαλα συμπαγή στοιχεία, θηλωματώδεις προσεκβολές, αυξημένη αιμάτωση ή αποτελούνται από πολλαπλούς χώρους
• Όταν συνοδεύονται από αυξημένους καρκινικούς δείκτες (CEA, CA-125, HE-4), αν και η ερμηνεία τους πρέπει να γίνεται με μεγάλη επιφύλαξη

Σε κάθε περίπτωση, οι ασθενείς με ύποπτες κύστεις ωοθηκών θα πρέπει να απευθύνονται σε εξειδικευμένους γυναικολόγους-ενδοσκόπους-ογκολόγους για την περαιτέρω αξιολόγηση και την καλύτερη θεραπευτική προσέγγιση των ωοθηκικών κύστεων.

Επιπλοκές στις κύστεις ωοθηκών

Οι κύστεις των ωοθηκών είναι ως επί το πλείστον καλοήθεις και δεν προκαλούν σοβαρά προβλήματα. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις και κυρίως όσον αφορά τις μεγάλου μεγέθους κύστεις (άνω των 5 εκ.), ενδέχεται να οδηγήσουν σε κάποιες από τις παρακάτω επιπλοκές:

• Ρήξη κύστης: Υπάρχει περίπτωση η κύστη ωοθήκης να σπάσει και το υγρό να διαφύγει εντός της κοιλιακής χώρας, προκαλώντας οξύ κοιλιακό πόνο, ναυτία, τάση λιποθυμίας, εσωτερική αιμορραγία κ.ά. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πόνος υποχωρεί σύντομα και το υγρό απορροφάται εντελώς. Η ρήξη μιας κύστης μπορεί να απαιτήσει επείγουσα ιατρική φροντίδα.
• Αιμορραγία: Η αιμορραγία μπορεί να προκληθεί εξαιτίας της ρήξης των αγγείων του τοιχώματος της κύστης, είτε εντός είτε εκτός της κοιλότητας της κύστης. Η αιμορραγία απαιτεί άμεση αντιμετώπιση, καθώς μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή.
• Φλεγμονή: Ορισμένες φορές η ρήξη μιας κύστης μπορεί να προκαλέσει χημική φλεγμονή στο εσωτερικό της κοιλιάς, η οποία δεν σχετίζεται με την ύπαρξη μικροβίων (άσηπτη φλεγμονή).
• Συστροφή της ωοθήκης: Μια μεγάλου μεγέθους κύστη μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις να προκαλέσει την περιστροφή της ωοθήκης γύρω από τον αγγειακό της μίσχο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση απαιτείται επείγουσα χειρουργική παρέμβαση, καθώς υπάρχει κίνδυνος νέκρωσης της ωοθήκης.
• Αυξημένος κίνδυνος υπογονιμότητας: Τα κυστικά μορφώματα της ωοθήκης συχνά καταλαμβάνουν σημαντικό λειτουργικό χώρο, καθιστώντας την πρόκληση ωορρηξίας προβληματική, απειλώντας έτσι τη γονιμότητα της γυναίκας.

Θεραπεία κύστεων ωοθηκών

Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι κύστεις ωοθηκών καθορίζεται από την ηλικία της γυναίκας, τα πιθανά συμπτώματα, τα αποτελέσματα του απεικονιστικού και αιματολογικού ελέγχου, καθώς και το οικογενειακό ιστορικό. Ανάμεσα στις διαθέσιμες επιλογές, είναι η παρακολούθησή τους και η χειρουργική αντιμετώπιση.

Παρακολούθηση

Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν, δηλαδή, η κύστη έχει μικρό μέγεθος, απαιτείται κλινική αξιολόγηση, υπερηχογραφικός έλεγχος και, ενίοτε, μέτρηση των καρκινικών δεικτών σε τακτικά χρονικά διαστήματα, γιατί, όπως αναφέραμε, υπάρχει η τάση να υποχωρεί αυτόματα σε μερικές εβδομάδες. Ορισμένες φορές, θα χορηγηθούν και αντισυλληπτικά δισκία προκειμένου να προληφθεί η εμφάνιση νέων κύστεων. Σημειώνεται ότι η υποστροφή των ωοθηκικών κύστεων είναι πιθανότερη στις νεότερες γυναίκες.

Λαπαροσκοπική αφαίρεση κύστης ωοθήκης

Ωστόσο, στις περιπτώσεις όπου η κύστη έχει μέγεθος πάνω από 5 εκατοστά, με τάση να αυξάνεται, θα πρέπει να διενεργείται διερευνητική λαπαροσκόπηση και να γίνεται πλήρης αφαίρεση της κύστης (κυστεκτομή). Στη συνέχεια, ο ιστός που έχουμε αφαιρέσει μπορεί να αποσταλεί για άμεση εξέταση (ταχεία βιοψία) κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης και έτσι να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα με βάση τη διάγνωση.

Από τα παραπάνω είδη κύστεων ωοθηκών που αναλύσαμε, όλες μπορούν να μεγαλώσουν και φτάσουν σε διάμετρο περίπου τα 6 εκατοστά. Συνήθως δεν απαιτείται κάποια θεραπεία, καθώς σε διάστημα λίγων μηνών μειώνονται σε μέγεθος και υποχωρούν. Ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, οι κύστεις ωοθηκών μπορούν να αφαιρεθούν ολόκληρες λαπαροσκοπικά, καθώς αποκόπτονται προσεκτικά από την ωοθήκη και αφαιρούνται από το σώμα με ασφάλεια.

Η λαπαροσκοπική αφαίρεση κύστης ωοθήκης μπορεί να γίνει με ασφάλεια, σύντομη νοσηλεία, πολύ γρήγορη ανάρρωση και εξαιρετικά μετεγχειρητικά αποτελέσματα, αφήνοντας τον υγιή ιστό των ωοθηκών ανέπαφο στη θέση του. Η ασθενής μπορεί συνήθως να φύγει από το νοσοκομείο μέσα σε 24 ώρες και να επιστρέψει στις καθημερινές της δραστηριότητες μέσα σε 1-2 εβδομάδες.